با توجه به توسعه روز افزون تولید شیر در استان قزوین و اهمیت مسایل تغذیه ای در تداوم افزایش تولید فراورده های دامی، اندازه گیری دقیق کیفی و کمی اقلام جیره و خوراک کاملا مخلوط شده (TMR) مصرفی در گروههای مختلف دامی می تواند یک ابزار مدیریتی جهت بالانس بهتر جیره و کاهش هزینه های دامداری باشد. در این راستا وجود آزمایشگاه مسئول و متعهد بیش از پیش حائز اهمیت می باشد.

در این بخش از آزمایشگاه اتحادیه دامداران استان قزوین با استفاده از روشهاي شیمیایی و روشهاي دستگاهي تجزيه خوراک دام انجام مي شود. در روشهاي شیمیایی اغلب از وسايل ساده آزمايشگاهي و بكارگيري واكنشهاي مختلف استفاده مي شود ولي در روشهاي دستگاهي، تجهيزات مدرن آزمايشگاهي كاربرد دارند. علاوه بر آنالیز شیمیایی، آموزش کارآموزان و دانشجویان معرفی شده نیز انجام می شود.

فاکتورهای قابل اندازه گیری در این بخش عبارتند از:

اندازه گیری ماده خشك DM

مقدار کل ماده غذایی بدون در نظر گرفتن درصد رطوبت را ماده خشک می گویند که در کل شامل مجموع پروتئین، چربی، فیبر خام و عناصر معدنی در ماده غذایی می شود. برای اندازه گیری درصد ماده خشک یک جیره، مقدار درصد رطوبت بدست آمده را از عدد 100 کسر کرده و مقدار ماده خشک بدست می آید.

اندازه گیری پروتئين خام   CP

از روش کلدال برای بدست آوردن میزان ازت نمونه استفاده شده و از روی آن مقدار پروتئین محاسبه می شود. در این روش نمونه در اسید سولفوریک غلیظ هضم شده و تمام ازت آن به جز فرم نیترات و نیتریت تبدیل به نیترات آمونیوم شده و در قسمت تقطیر به واسطه افزودن هیدروکسید سدیم، آمونیاک آن جدا و در داخل محلول اسید بوریک استاندارد جمع آوری شده و با عمل تیتراسیون و رنگ سنجی و pH ، مقدار ازت به دست می آید.

اندازه گیری پروتئين حقیقی TP

روش هضم نمونه در محلول تری کلرو استیک اسید بوده و توسط این روش احتمال افزوده شدن اوره، تشخیص و اندازه گیری می شود.

اندازه گیری پروتئين قابل هضم DP

مقداری از پروتئین خام که توسط حیوان جذب شده و به پروتئین خام منهای اتلاف پروتئین در فضولات پروتئین قابل هضم گویند.

اندازه گیری ازت آزاد  TVN  

در اثر فعالیت آنزیمهای پروتئولیتیک ساختمان پروتئینی تجزیه شده و باعث آزاد شدن مواد فرار و آمونیاک آزاد و فساد ماده غذایی می شود. با اندازه گیری این فاکتور میتوان درباره فساد یا عدم فساد پروتئین قضاوت نمود.

اندازه گیری چربي   EE

چربی شامل اسیدهای آلی، الکل ها و رنگدانه ها بوده و به روش سوکسله از نمونه استخراج می گردد.

اندازه گیری خاکستر خام   ASH

به باقی مانده خوراك دام پس از سوزاندن آن در کوره الکتریکی بوسيله حرارت بالا اصطلاحاً خاكستر مي گويند که در آن مواد آلي از بين رفته و تنها مواد معدني باقي می ماند. خاكستر توليد شده اغلب شامل موادي مانند ‌سديم، پتاسيم، منيزيم، منگنز، كلسيم، آهن، گوگرد، فسفر و كلر مي باشد.

اندازه گیری خاکستر نامحلول در اسید   AIA

قسمتی از خاکستر خام نمونه که عمدتا شامل سیلیکا میباشد در محلول اسیدی غیر قابل حل بوده و در اثر آلودگی خوراک با خاک، شن یا دیگر مواد آلوده کننده بوجود می آید. ضمنا از این فاکتور به عنوان عاملی جهت اندازه گیری قابلیت هضم نیز استفاده می شود.

اندازه گیری فيبرخام   CF

کربوهیدراتهای موجود در مواد غذایی به دو بخش فیبرخام و عصاره فاقد ازت تقسیم می شود:

بخشی از کربوهیدراتها که در محلول اسیدی و قلیایی حل نمی شود را فیبرخام می نامند. مواد پروتئینی و قندی در اسید و مواد چربی در قلیا هضم می شوند و بسیاری از مواد معدنی حل می شوند.

اندازه گیری فیبر غیر قابل هضم در محلول خنثی  NDF 

به سنجش سلولز، همي سلولز، لیگنين، سيليس، تانن ها و كوتين ها اطلاق شده و يك ارزيابي دقيق از اجزاي فيبري یا همان دیواره سلولی غذا را به ما مي دهد.

اندازه گیری فیبر غیر قابل هضم در محلول اسیدیADF 

بخش فيبري با قابليت هضم پايين علوفه مي باشد که شامل لیگنين و سلولز است. با افزايش سطح آن در علوفه ها، سطح انرژي قابل هضم كاهش مي يابد.

اندازه گیری لیگنین ADL

يك ماده غير قابل هضم پيچيده موجود در بخش هاي چوبي گياهان نظير چوبه بلال، پوسته ها و بخش فيبري ساقه و برگ گياهان است.

اندازه گیری ازت غیر قابل هضم در محلول اسیدیADIN 

به بخشي از ازت كه به بخش فيبري راه يافته است اطلاق شده و معياری براي تخمين اثر حرارت دهي اضافي بر
علوفه هاست. درعلوفه هاي آسيب ديده در اثر حرارت ناشي از فرآيندهاي پلت كردن، سيلو كردن يا بسته بندي كردن میزان آن یا در حقیقت میزان اتصال ازت به بخش فيبري غذا که منجر به غيرقابل دسترسي شدن آن میشود، افزايش
مي يابد.

اندازه گیری عصاره فاقد ازت NFE

اگر مجموع رطوبت، خاکستر، پروتئین، چربی و فیبرخام را از 100 کم نماییم، عصاره فاقد ازت بدست می آید.

اندازه گیری pH

درجه اسيدي يا قليايي يك محلول را مي گويند. اندازه گیری pH و رطوبت در سیلو از اهمیت بالایی در حفاظت مناسب از سيلو برخواردار است. زمانی که در سيلو تخمیر رخ میدهد، pH از حد خنــــــثي ( 7=pH) كاهش مي يابد. تخمير بيشتر كه درسيلو رخ مي دهد، pH پايين تر رفته و اسیدی می شود. در سيلوي با رطوبت بالا (60 تا 75 درصد)، pH بايد زير 5/4 باشد. در سيلوي با رطوبت پايين تر از 50 درصد، pH ممكن است بالاتر باشد. 

بالانس کردن مواد معدنی جیره مطابق با نیاز حیوان یک فاکتور مهم در بکارگیری موثر این مواد به شمار میرود:

اندازه گیری Ca  و P 

در اندازه گیری فسفر وکلسیم ابتدا باید خاکستر نمونه تهیه گردد که در این صورت آب و سایر مواد فرار تبخیر شده و مواد آلی در مجاورت اکسیژن می سوزند. معمولا املاح معدنی در خاکستر، به صورت اکسید، سولفات، فسفات، سیلیکات و کلرید باقی می مانند. کلسيم و فسفر و منگنز در فرم املاح غيرآلى در تشکيل شدن و رشد ساختمان استخوان نقش مهمى را دارند. وجود کلسيم در خاصيت انعقاد و دلمه شدن خون ضرورى است.

برای اندازه گیری کلسیم آن را به صورت اگزالات کلسیم رسوب داده، رسوب را به وسیله اسید سولفوریک حل کرده و به اسید اکسالیک تبدیل نموده و با تیتراسیون اسید اکسالیک به وسیله پرمنگنات پتاسیم میزان کلسیم تخمین زده میشود.

فسفر به صورت ارتوفسفات با املاح وانادات و مولیبدات آمونیوم واکنش انجام داده و کمپلکس زرد رنگی تولید می کند که می توان در طول موج 420 نانومتر، آن را اندازه گیری کرده و با مراجعه به منحنی استاندارد، مقدار فسفر ماده غذایی را تعیین کرد.

اندازه گیری سديم  Na 

سدیم در انتقال علایم عصبی، انقباض عضلات بویژه قلب، تنظیم حجم مایعات بدن و تنظیم واکنش های بدن، تعادل اسید و باز بدن نقش دارد. جذب اسیدهای آمینه و مونوساکاریدها وابسته به سدیم است و چنانچه مقدار نمک طعام جیره متعادل نباشد در آن صورت جذب اسیدهای امینه گران قیمت و جذب مونوساکاریدها که یکی از منابع انرژی برای حیوان می باشد با اختلال مواجه خواهد شد.

اندازه گیری ید I

نیاز اصلی فیزیولوژیکی به ید در سنتز هورمون غده تیروئید است که متابولیسم انرژی را در بدن حیوان تنظیم می کند. مشاهده بزرگ شدن غده تیروئید (گواتر) در گاوهای کشتار شده یا گوساله های تازه متولد شده از اولین علامت کمبود ید است. کمبودهای نسبتأ طولانی ید ممکن است منجر به کاهش تولید، رشد و برخی از علائم کم کاری تیروئید گردد.

کمبود ید را می توان با تجزیه سرم خون و یا شیر تعیین نمود. چنانچه غلظت ید در سرم و شیر به ترتیب کمتر از ۴۰ و ۱۰ تا ۲۰ میکروگرم در لیتر باشد، نشان دهنده کمبود ید است. زمانی که غلظت ید در شیر گله کمتر از ۲۰ میکروگرم در لیتر باشد ممکن است سطح ید در جیره بسیار پایین باشد.

مقدار يد در خوراك دام و طيور بر حسب يد ور پتاسيم اندازه گیری می شود.

اندازه گیری منگنز Mn

منگنز براى فرم گرفتن طبيعى استخوان، فعاليت‌هاى دستگاه توليدمثل، فعال کننده سیستم آنزیمی موثر در متابولیسم نقش زيادى دارد. منگنز در بدن با جذب عناصری مانند کلسیم، پتاسیم، آهن، منیزیم، فسفر و کبالت تداخل داشته، در نتیجه بالانس کردن این مواد در جیره جهت جذب حداکثری منگنز ضروری میباشد. از این رو با توجه به تحقیقات انجام شده برطرف نمودن نیاز عناصر ضروری از جمله منگنز و همچنین بالانس نمودن آنها در جیره جهت پیشگیری از بیماریهای مرتبط و بهبود ضریب تولید تأثیر بسزایی داشته که همواره این مهم باید در کنار سایر عوامل در جیره نویسی مورد توجه قرار گیرد. برای اندازه گیری منگنز ابتدا خاکستر نمونه را تهیه و پس از طی مراحل آزمایش منگنز را اکسید نموده و با خواندن جذب محلول ساخته شده در دستگاه اسپکتوفتومتر که روی 520 نانومتر تنظیم شده است و به وسیله ترسیم منحني استاندارد، میزان غلظت منگنز محاسبه می شود.

اندازه گیری کبالت co

مقدار این عنصر در جیره حالت بسیار حساسی دارد و مقادیر اضافی آن می‌تواند حالت سمی داشته باشد. این عنصر بخش لاینفكی از ویتامین B12 می‌باشد كه در شكل‌گیری هموگلوبین دخیل می‌باشد. برای اندازه گیری کبالت، طول موج دستگاه اسپکتوفتومتر را روی 520 نانومتر تنظیم کرده و به ترتیب جذب آب مقطر (به عنوان بلانک)، محلول استاندارد نیترات کبالت با غلظت 5% و محلول نیترات کبالت با غلظت مجهول را اندازه گیری نموده و با جاگذاری در فرمول، غلظت محلول مجهول را محاسبه می نماییم.

اندازه گیری نمك Nacl 

در این روش نیترات نقره با کلیه یونهای کلر موجود در غذا واکنش انجام داده و مقداری از آن نیز باقی می ماند. در پایان نیترات نقره باقیمانده در محیط با استفاده از تیوسیانات پتاسیم اندازه گیری می شود.

فهرست تجهیزات موجود در بخش آزمایشگاه و کاربری آنها عبارتند از: